Bệnh lao vú là thể lao hiếm, nhưng nói mới thì không phải. Theo y văn thế giới thì ca đầu tiên được phát hiện vào năm 1829 bởi Sir AsHey Cooper (Anh). Đến nay trên thế giới đã có khoảng 500 ca. Tại VN, có khoảng 30 trường hợp. Không chỉ xuất hiện ở nữ, lao vú còn được phát hiện ở nam nhưng rất hiếm. Trên thế giới chỉ ghi nhận có 3 trường hợp lao vú ở nam vào năm 1999 và năm 2002

Tháng 11-2001, ca lao vú đầu tiên được ghi nhận tại BV Ung bướu TP.HCM đó là một bệnh nhân nữ, sinh năm 1965, ngụ ở Gò Vấp, nhập viện trong tình trạng vú trái bị sưng và có khối u. Sau khi làm được làm sinh thiết, bệnh nhân đã được chẩn đoán là lao vú và được chữa khỏi bệnh. Trước đó, bệnh nhân được chẩn đoán là áp-xe vú, nghi ung thư và đã đi chữa trị nhiều nơi. Đây cũng là bệnh nhân vừa được BV Ung bướu tiếp tục làm phẫu thuật cắt lọc đường dò (dù đã điều trị xong bệnh lao) vào tháng 3-2005.

Nếu bệnh nhân có những triệu chứng như: sốt, ớn lạnh, sụt cân và bị viêm loét da vú, đau, sưng vú, sờ thấy u ở một bên vú cũng như các yếu tố nguy cơ như sống ở vùng có nhiều người bị mắc lao hay gia đình và bản thân từng có tiền căn lao, phụ nữ cho con bú, cơ thể bị suy giảm sức đề kháng và dinh dưỡng kém thì nên đi đến BV chuyên khoa về ung bướu để được chẩn đoán đúng và chuyển đến nơi điều trị phù hợp. Điều lưu ý là đối với triệu chứng đau vú, bệnh nhân chỉ đau nhẹ khi đụng tới hay mặc áo, không đau kiểu cắn hay như bị kim châm.

Nếu phát hiện sớm, lao vú sẽ được điều trị dứt bằng những thuốc kháng lao thông thường, thời gian từ 8-9 tháng theo chương trình chống lao quốc gia.

Bệnh lao vú thường dễ bị nhầm lẫn với ung thư, áp xe vú. Nguyên nhân là vì do chẩn đoán hình ảnh (siêu âm, X-quang) và biểu hiện lâm sàng của 2 bệnh này là gần giống nhau. Lao vú chỉ có thể được chẩn đoán chính xác qua việc giải phẫu bệnh (làm sinh thiết) tìm nang lao điển hình và phết mủ tìm vi trùng lao (Rất khó vì các ca đều không tìm thấy vi trùng lao trong dịch tiết mô vú và mẫu sinh thiết). Trong một số trường hợp khó chẩn đoán phải kết hợp bệnh sử, kết quả giải phẫu bệnh và điều trị ung thư đáp ứng.

Do dễ nhầm lẫn như vậy nên nếu chẩn đoán sai, sẽ rất tốn kém khi chữa trị và bệnh nhân có thể bị... đoạn nhũ. Bên cạnh đó, nếu để lâu sẽ gây ra đường dò bên trong, phải phẫu thuật tiếp dù đã điều trị hết bệnh lao như trường hợp trên hoặc làm biến dạng vú gây ảnh hưởng tâm lý rất nặng nề.  Nó cũng có thể gây ra những thể lao khác như xâm nhập ngược trở lại lồng ngực, gây ra lao phổi và lao màng phổi.

Theo các tác giả nước ngoài thì bệnh lao vú lây qua các đường: Vi trùng lao được hít vào phổi, qua đường máu tới vú; Do vi trùng lao lan ngược từ các hạch lympho bị lao ở nách, từ những ổ bệnh lao trong lồng ngực như phổi, màng phổi hay từ xương sườn; Vi trùng lao xâm nhập do các vết trầy xước da và qua các lỗ ống sữa ở đầu vú.

Lứa tuổi dễ mắc bệnh lao vú nhất là từ 25-45 tuổi. Đây là độ tuổi sinh nở, cho con bú. Tuyến vú rất phát triển, cơ hội cho vi trùng lao dễ dàng tấn công. Tuy nhiên, trong những trường hợp vừa qua, cũng có những trường hợp ở độ tuổi 70. Chị em phụ nữ cần cảnh giác trước vẫn hơn.

Nhiều chị em vô tình bị lao tuyến vú do mặc áo ngực quá chật, nâng ngực, những lúc khó chịu, họ vô tình đưa tay lên gãi, làm xước, tổn thương ngực và vi khuẩn lao xâm nhập qua con đường này.

Chị N.T.V., nhân viên tư vấn bảo hiểm, nói gia đình chị không ai bị bệnh lao nhưng mới đây chị bị viêm tuyến vú, đến Bệnh viện Ung bướu TPHCM khám thì được giới thiệu sang Bệnh viện Phạm Ngọc Thạch, và tại đây kết quả xét nghiệm, chụp X-quang cho thấy chị bị lao tuyến vú.

Quá gò ép vòng 1 có thể dẫn đến lao vú

Không giấu giếm, chị N.T.V. cho biết do vòng một khiêm tốn, chị thường mặc những áo nịt ngực có chức năng nâng, độn ngực. “Tôi không biết vì sao mình lại bị lao vú nhưng một thời gian dài tôi đã mặc áo ngực chật, có chức năng nâng ngực và rất nhiều lần nóng bức, ngứa, tôi lấy tay gãi mà chẳng nghĩ ngợi gì”, chị N.T.V. thổ lộ.

Thầy thuốc ưu tú, bác sĩ Trần Đình Thanh, Trưởng Khoa Ung bướu Bệnh viện Phạm Ngọc Thạch, giải thích trang phục quá chặt, bó ép vòng 1, gây nóng bức, ngứa, gãi làm trầy xước da khiến vi trùng lao vô tình có ở tay đi thẳng đến vết thương trên da tuyến vú là một trong ba nguyên nhân dẫn đến lao tuyến vú (đường lây trực tiếp).

Bệnh viện Phạm Ngọc Thạch cũng từng phát hiện một bệnh nhân nam bị lao tuyến vú do xuất phát từ lao phổi, màng phổi rò vào tuyến vú.

Một nguyên nhân khác là do người ta hít phải vi trùng lao trong không khí vào phổi nhưng chưa thể gây bệnh và trở thành vi trùng lao nội tại trong cơ thể, nằm chờ đến khi nào cơ thể bị mất cân bằng, suy giảm miễn dịch thì vi trùng tấn công.

Khi vi trùng lao nội tại này tới cơ quan nào sẽ gây lao ở cơ quan đó, ví dụ như tới hạch gây lao hạch, tới não gây lao màng não, tới vú thì gây lao vú (đây là cơ chế lây theo đường máu).

Nguyên nhân còn lại do bản thân người bệnh đang bị lao phổi, lao xương sườn, từ những ổ lao này vi trùng lao xâm lấn trực tiếp ra mô vú hoặc hạch qua đường rò mủ (đường lây kế cận). Cũng theo bác sĩ Thanh, trong số các bệnh nhân đã được ông khám và điều trị, gần 60% bệnh nhân có thói quen mặc áo ngực chật, nâng ngực.

Nguy cơ ung thư

Mới đây PGS.TS Nguyễn Thị Thu Ba, bộ môn lao và bệnh phổi ĐH Y dược TPHCM, báo cáo có đến 47 trường hợp bệnh nhân lao vú được chẩn đoán xác định và điều trị tại đây.

Riêng thống kê của bác sĩ Thanh thì từ năm 2002 đến nay, ông đã và đang điều trị khoảng 500 bệnh nhân bị lao vú. Do ảnh hưởng thẩm mỹ nên khi bị lao vú, nhiều chị em hoang mang, mất tự tin. Đặc biệt, nếu bị áp-xe tái diễn nhiều lần phải chọc thoát mủ dẫn lưu hay gây tình trạng rò mủ ra da, một số trường hợp đường rò ngóc ngách quá nhiều phải cắt lọc đường rò, đôi khi phải cắt bỏ một phần tuyến vú, gây mất thẩm mỹ cho người bệnh.

Ngoài vấn đề thẩm mỹ, lao vú còn có thể dẫn đến nhiều tình huống nguy hiểm khác. “Nếu lao vú để lâu không điều trị hoặc điều trị không đúng cách có thể rò ngược trở vào lồng ngực, gây lao ở lao màng phổi, lao phổi, thậm chí vi trùng lao vào đường máu và có thể gây lao màng não.

Một số kháng sinh thường dùng cũng ảnh hưởng đến vi trùng lao, việc điều trị không tốt sẽ gây ra lao kháng thuốc, rất nguy hiểm. Do đó, phải phát hiện sớm để kịp thời điều trị và điều trị đúng” - bác sĩ Thanh khuyến cáo.

Các tổn thương lành tính tại vú như viêm nhiễm lâu ngày, tái diễn áp-xe nhiều lần tại vú như lao vú cũng là một yếu tố có nguy cơ phát triển ung thư vú (tuy rất ít).

Theo bác sĩ Thanh, khi phát hiện u vú, chị em nên đến một cơ sở khám có chuyên khoa về tuyến vú như Bệnh viện Ung bướu, Bệnh viện Phụ sản... Nếu tại đó chẩn đoán không phải ung thư mà viêm vú thì nên dè chừng lao tuyến vú.

Việc điều trị lao vú cũng như điều trị lao thông thường theo chương trình chống lao quốc gia là tám tháng khỏi bệnh, tuy nhiên lao ngoài phổi (trong đó có lao màng não, lao xương, lao vú…) thường phức tạp, rất có thể bác sĩ phải điều trị từ chín tháng đến một năm tùy từng trường hợp.

Khi khám và điều trị cho nhiều bệnh nhân bị lao vú, bác sĩ Thanh đều khuyên họ không nên mặc áo ngực trong khi còn tổn thương ở vú, hoặc nếu dùng nên mặc áo ngực thoáng, mát, kích cỡ vừa phải, không gây gò bó cho vòng 1. Với những trường hợp vú bị áp-xe nhiều và rò mủ thì nên để ngực trần.

Với nguyên nhân vi trùng lao xâm nhập qua tuyến vú như trên, bệnh nhân có thể phòng, tránh bằng cách không mặc những loại áo ngực quá gò bó, gây nóng bức và nên vệ sinh tay sạch sẽ trước khi chạm vào vòng 1.

Ngoài ra, nên tầm soát cơ chế lây từ gia đình, như nhà có người thân bị lao phổi, những bệnh lao khác hoặc tầm soát từ chính bản thân có bị lao hay không.

15 ngày điều trị viêm nhiễm không giảm, nên khám chuyên khoa lao

Bệnh nhân bị áp-xe vú, sau khi làm xét nghiệm tế bào học, nếu chẩn đoán là viêm vú và được điều trị 15 ngày bằng kháng sinh mà không giảm thì nên gặp bác sĩ điều trị để tham vấn thêm.

Nếu tiếp tục được chẩn đoán là viêm vú thì nên tìm đến chuyên khoa lao để khám, tầm soát và có thể bác sĩ sẽ đề nghị chọc dò làm tế bào học và sinh thiết làm giải phẫu bệnh để chẩn đoán.

Mới đây, Bệnh viện Ung bướu TPHCM chuyển sang Bệnh viện Phạm Ngọc Thạch bốn trường hợp bị viêm tuyến vú, kết quả giải phẫu bệnh cho biết cả bốn bệnh nhân này đều bị lao vú.